Vitamine D-analogen bij psoriasis

Vitamine D is noodzakelijk voor de calciumhomeostase en het behoud van de integriteit van het skelet, en oefent zijn werking uit door activatie van de vitamine D-receptor. Vitamine D-receptoren zijn ook aanwezig in weefsels die niet tussenkomen in het calciummetabolisme, o.a. de huid. Vitamine D heeft ter hoogte van verschillende celtypes van de huid (epidermale keratinocyten, dermale fibroblasten, ) een effect op o.a. groei en differentiatie. Om de effecten op het calciummetabolisme trachten te beperken, zijn vitamine D-analogen ontwikkeld die lokaal kunnen worden toegepast. Bij psoriasis zijn in België als lokale vitamine D-analogen calcipotriol en tacalcitol [n.v.d.r.: en nu ook calcitriol] beschikbaar. Hun indicatie is milde tot matige chronische plaque-psoriasis. Een voordeel van de vitamine D-analogen is dat er, in tegenstelling tot de lokale corticosteroïden, geen atrofie, vermindering van de werkzaamheid bij langdurige toepassing en rebound-fenomeen optreden. Ze kunnen onder occlusie gebruikt worden, en ze zijn vrij veilig op lange termijn als de aangeduide hoeveelheden niet worden overschreden. Nadelen zijn irritatie (bij 15 à 25% van de patiënten; meestal van voorbijgaande aard), de eerder trage aanvang van de werking (enkele weken) en de mogelijkheid van hypercalcemie bij te hoge dosering.

Voor calcipotriol kan tot 100 g zalf per week (tweemaal daagse toediening) gebruikt worden; voor tacalcitol wordt, gezien de geringere dissociatie tussen calcemische en niet-calcemische effecten, een dosis van 35 g zalf per week (eenmaals daags) best niet overschreden. Bij de voorgeschreven toedieningswijze (calcipotriol tweemaal daags, tacalcitol eenmaal daags) zou volgens een recente studie calcipotriol meer doeltreffend zijn. Mogelijk is met tacalcitol irritatie minder een probleem, waardoor het ook op gevoelige plaatsen zoals aangezicht of plooien kan gebruikt worden.

Bij ongeveer 20% van de patiënten behandeld met deze vitamine D-analogen treedt geen beterschap op.

Omwille van de trage aanvang van de werking worden vitamine D-analogen steeds vaker geassocieerd met andere middelen. Combinatie met andere middelen is vooral met calcipotriol bestudeerd. De standaardbehandeling bij beperkte vormen van psoriasis bestaat tegenwoordig uit combinatie van calcipotriol eenmaal daags met een zeer sterk werkzaam lokaal corticosteroïd (betamethasondipropionaat of clobetasolpropionaat, eenmaal daags). Lokale vitamine D-analogen kunnen ook worden toegepast in combinatie met b.v. PUVA-therapie of acitretine op de meest therapieresistente plekken; er is een dosissparend effect voor de gecombineerde therapie. De zin van combinatie van vitamine D-analogen en UVB-therapie is ietwat meer twijfelachtig.

Voor vitamine D-analogen zijn sommige indicaties zoals vitiligo en sclerodermie veelbelovend maar grote, gecontroleerde studies ontbreken.

Naar

• S. Segaert et al.: Het gebruik van vitamine D-analogen in de dermatologie. Tijdschr voor Geneeskd 57 : 1045-1051(2001)

Specialiteitsnamen